Trong sáu tuần qua, một tàu Cảnh sát Biển Trung Quốc (CCG) đã hai lần quấy rối các hoạt động dầu khí của các nước láng giềng trong các vùng biển tranh chấp ở hai phía đối diện tại Biển Đông. Trong khi đó, một tàu Trung Quốc thuộc sở hữu nhà nước đã thực hiện một cuộc khảo sát địa chấn tại các lô dầu khí ngoài khơi bờ biển Việt Nam. Điều này có nguy cơ dẫn đến cuộc đụng độ giữa đội tàu CCG và các tàu dân quân hộ tống tàu khảo sát với một nhóm tàu Việt Nam được điều đến khu vực này. Tình cảnh này cũng cho thấy một “tiêu chuẩn kép”: Dường như Bắc Kinh thể hiện quyết tâm ngăn chặn các hoạt động dầu khí đơn phương mới của các nước láng giềng tại bất cứ nơi nào trong “đường lưỡi bò”, đường phân định các tuyên bố của Trung Quốc trên Biển Đông, dù chính họ đang thăm dò và khai thác hiđrôcácbon trong vùng biển tranh chấp.
Theo Dấu Tàu Haijing 35111
Vào cuối tháng năm, tàu Haijing 35111 của CCG đã tuần tra vùng biển gần Bãi cạn Luconia ngoài khơi bờ biển bang Sarawak của Malayxia. Trong khi tuần tra tại đó, tàu đã cố gắng ngăn chặn hoạt động của giàn khoan Sapura Esperanza, theo các báo cáo chưa được xác minh xuất hiện trên phương tiện truyền thông xã hội một tháng sau đó. Những báo cáo này có đi kèm những hình ảnh thuyết phục cho thấy tàu 35111 đang ở gần giàn khoan. Các bài đăng blog của Trung Quốc sau đó, hiện đã bị xóa, đã củng cố cho các báo cáo này và cho rằng một con tàu thứ hai, Haijing 46302, cũng đã tham gia hoạt động quanh giàn khoan Sapura Esperanza. Mặc dù AMTI không thể xác nhận sự hiện diện của 46302, dữ liệu công khai trên Hệ thống Nhận dạng Tự động (Automatic Identification System, AIS), dữ liệu mà hầu hết các tàu có trọng lượng trên 300 tấn hoạt động trên biển yêu cầu phải phát công khai, chỉ ra thấy tàu 35111 có hành vi đe dọa đối với các tàu.
RằngKể từ năm 2013, Trung Quốc đã duy trì sự hiện diện gần như liên tục của cảnh sát biển quanh Bãi cạn Luconia, phần lớn bãi cạn chìm dưới nước khi thủy triều lên cao nhưng vẫn được Bắc Kinh và Đài Bắc tuyên bố là đảo. Bãi cạn nằm trên thềm lục địa Malayxia, bao quanh là trữ lượng dầu khí mà Malayxia đã khai thác trong nhiều thập kỷ. Các cuộc tuần tra của Trung Quốc thường tập trung vào rạn Luconia Breakers, đây là phần duy nhất của bãi cạn có khả năng có đất liền. Đó vẫn là một vấn đề gây tranh cãi, nhưng nếu đúng thì có nghĩa là rạn Luconia Breakers tạo ra vùng lãnh hải 12 hải lý của riêng mình.
Từ ngày 10 đến ngày 27 tháng 5, AIS do Haijing 35111 phát ra cho thấy họ đang tích cực tuần tra khu vực xung quanh rạn Luconia Breakers, bao gồm một phần của lô dầu khí SK 308. Lô dầu khí đó được cấp phép cho Sarawak Shell, một công ty con của Royal Dutch Shell. Sapura Drilling gần đây cho biết họ đã trúng thầu cho phép giàn khoan Sapura Esperanza khoan một loạt giếng mới tại mỏ khí đốt tự nhiên F14, một trong ba khu vực khai thác mà Sarawak Shell phát triển trong lô SK 308.
Tín hiệu AIS cũng cho thấy hai tàu tiếp tế ngoài khơi của Malayxia là Executive Excellence và Executive Courage đã di chuyển qua lại giữa lô SK 308 và bờ biển Sarawak trong suốt tháng 5, rõ ràng là phục vụ cho giàn khoan Sapura Esperanza. Vào ngày 21 tháng 5, tàu Haijing 35111 quanh quẩn khiêu khích gần các tàu này, chỉ cách trong khoảng 80 mét. Dữ liệu này cũng củng cố cho các tin tức trên phương tiện truyền thông xã hội liên quan đến vụ tàu 35111 quấy rối Sapura Esperanza và cho thấy tàu CCG có hành vi đe dọa đối với các tàu phục vụ giàn khoan theo cách có thể cản trở hoạt động khoan.
Haijing 35111 Chọn Mục tiêu Mới
Vào cuối tháng 5, tàu Haijing 35111 đã quay trở lại cảng ở Hải Nam trong vài ngày trước khi lại đi xuống phía nam. Kể từ ngày 16 tháng 6, con tàu này đã tuần tra một khu vực dưới đáy biển cách bờ biển phía đông nam Việt Nam khoảng 190 hải lý. Các cuộc tuần tra tập trung vào Lô dầu khí 06-01, nằm ở phía tây bắc của Bãi Tư Chính trên thềm lục địa Việt Nam. Lô dầu khí này cách thực thể nổi khi thủy triều dâng cao tranh chấp gần nhất, tức Quần đảo Trường Sa, 172 hải lý và nằm trong đường lưỡi bò của Trung Quốc.
Lô dầu khí này rất quan trọng đối với dự án Nam Côn Sơn, được BP và ConocoPhillips phát triển vào đầu những năm 2000 để dẫn khí đốt về đất liền bằng đường ống. Hiện nay, khí đốt tự nhiên từ khu vực Lan Đỏ thuộc Lô 06-01, cung cấp tới 10% tổng nhu cầu năng lượng của Việt Nam. Công ty Rosneft của Nga được đảm nhận vai trò nhà điều hành tại lô này vào năm 2013 khi mua lại TNK-BP. Vào tháng 5 năm 2018, Rosneft đã ký kết hợp đồng với Hakuryu-5, một giàn khoan nửa chìm thuộc sở hữu của Công ty Japan Drilling của Nhật, để khoan một giếng sản xuất mới tại lô 06-01 nằm trong khu vực khai thác khí thứ hai có tên Lan Đỏ.
Phản ứng trước sự kiện này, Bộ Ngoại Giao Trung Quốc cảnh báo rằng, “không một quốc gia, tổ chức, công ty hay cá nhân nào, khi không có sự cho phép của chính phủ Trung Quốc, có thể thực hiện các hoạt động thăm dò và khai thác dầu khí trong vùng biển thuộc phạm vi quyền tài phán của Trung Quốc. Chúng tôi kêu gọi các bên liên quan nghiêm túc tôn trọng các quyền chủ quyền và quyền tài phán của Trung Quốc và không thực hiện bất kỳ hành động nào có thể ảnh hưởng đến quan hệ song phương, đến hòa bình và sự ổn định trong khu vực.” Điều này diễn ra sau hai sự cố xảy ra vào tháng 7 năm 2017 và tháng 3 năm 2018, trong đó các mối đe dọa từ Trung Quốc đã buộc Việt Nam phải hủy bỏ công tác khoan tại các lô dầu khí gần đó của công ty Repsol Tây Ban Nha.
Dường như không hề bị nản lòng, Rosneft tiếp tục công tác khoan tại Lan Đỏ và một vùng khai thác khác, Phong Lan Đại, trong Lô 06-01. Tháng 5 năm 2019, Rosneft đã ký kết hợp đồng với Hakuryu-5 để khoan một giếng dầu khác trong lô 06-01. Ảnh vệ tinh ở trên xác nhận rằng đã có giàn khoan vào ngày 18 tháng 5.
Tín hiệu AIS cho thấy, hai tàu tiếp tế ngoài khơi của Việt Nam là Sea Meadow 29 và Crest Argus 5 đã thường xuyên di chuyển qua lại giữa Vũng Tàu trên bờ biển Việt Nam và Lô 06-01 kể từ tháng 5 để phục vụ Hakuryu-5. Với chiến thuật tương tự được sử dụng quanh giàn khoan Sapura Esperanza, tàu Haijing 35111 đã hoạt động với cách thức đầy tính đe dọa gần các tàu này với mục đích rõ ràng là hăm dọa. Ví dụ như vào ngày 2 tháng 7, khi các tàu này rời Hakuryu-5 thì tàu 35111 lướt giữa hai tàu này với tốc độ cao, chạy qua cách 100 mét so với hai tàu này và cách giàn khoan chưa đến nửa hải lý.
Tàu 35111 tiếp tục hoạt động xung quanh Hakuryu-5, được báo cáo là hợp đồng có thời hạn 60 đến 90 ngày. Điều này cho thấy Trung Quốc vẫn chưa hoàn thành mục tiêu của họ và công tác khoan vẫn tiếp tục, mặc dù vẫn chưa rõ các hoạt động có bị cản trở hay không. Sự kiện này cũng cho thấy giá trị của các đảo nhân tạo của Bắc Kinh đối với chiến thuật vùng xám của họ trên biển Đông. Sau khi tuần tra Lô 06-01 trong gần một tháng, tàu 35111 đã trở về tiền đồn Trung Quốc trên Đá Chữ Thập từ ngày 12 đến ngày 14 tháng 7, có lẽ là để tiếp tế, trước khi quay trở lại vị trí gần Hakuryu-5.
Trung Quốc Tăng Mức độ Liều lĩnh
Vào ngày 3 tháng 7, Haiyang Dizhi 8, một tàu khảo sát thuộc sở hữu của Cơ quan Khảo sát Địa chất Trung Quốc do chính phủ quản lý, đã bắt đầu khảo sát một khu vực rộng lớn dưới đáy biển phía đông bắc của cuộc xung đột tại Lô 06-01. Các hoạt động của nó đã được Ryan Martinson và những người khác thuộc Cao đẳng Hải chiến Hoa Kỳ theo dõi gần theo thời gian thực trên mạng xã hội.
Haiyang Dizhi 8 đang tiến hành khảo sát dầu khí trên hai lô, Riji 03 và Riji 27. Vào năm 2012, Trung Quốc đã tuyên bố mở đấu thầu nước ngoài cho hai lô này và bảy lô khác ngoài khơi Việt Nam, mặc dù không có người thắng thầu. Thời gian diễn ra khảo sát có thể là sự trùng hợp ngẫu nhiên, nhưng đó càng giống như là sự trừng phạt Việt Nam vì đã cho phép Rosneft khoan trong Lô 06-01. Dù là trường hợp nào đi nữa, hành động đó vẫn quá khiêu khích. Hai lô này nằm gọn trong vòng 200 hải lý của Việt Nam. Cuộc khảo sát đang được tiến hành chỉ cách thực thể nổi khi thủy triều dâng cao tranh chấp gần nhất, tức Quần đảo Trường Sa, 180 hải lý. Các lô này cũng nằm ngay phía bắc các giàn khoan DK-1 cô lập và rất dễ bị xâm phạm mà Việt Nam đóng trên thềm lục địa phía tây nam Quần đảo Trường Sa.
Trung Quốc đã đảm bảo rằng tàu khảo sát được bảo vệ tốt. Có ít nhất bốn tàu cảnh sát biển hộ tống tàu này trong cuộc khảo sát. Tàu Haijing 37111 và hai tàu CCG không xác định đã đi cùng Haiyang Dizhi 8 kể từ ngày 3 tháng 7. Tàu Haijing 3901 có trọng tải 12.000 tấn, là một trong những tàu chấp pháp lớn nhất thế giới, cũng có mặt tại địa điểm này nhưng chỉ truyền dữ liệu AIS vào ngày 6 và ngày 10 tháng 7. Ít nhất một tàu dân quân hàng hải, tàu Qiong Sansha Yu 00114 cũng tham gia hộ tống, có truyền tín hiệu AIS vào ngày 13 tháng 7.
Việt Nam đã phản ứng trước cuộc khảo sát này bằng việc phái các tàu chấp pháp theo dõi Haiyang Dizhi 8. Ít nhất hai tàu, KN 468 và KN 472, rời Vịnh Cam Ranh và đã theo dõi tàu khảo sát kể từ ngày 4 tháng 7. Dữ liệu AIS cho thấy, tàu khảo sát tiếp tục hoạt động, vây quanh là tàu CCG hộ tống, giúp ngăn chặn các tàu Việt Nam cố gắng can thiệp.
Tình hình tại cả Lô 06-01 và xung quanh cuộc khảo sát dầu khí đang diễn ra của Trung Quốc dễ thay đổi và nguy hiểm. Với khoảng cách gần kề và hành vi khiêu khích đang diễn ra, nguy cơ một vụ va chạm vô tình có thể dẫn đến tranh chấp leo thang là rõ ràng. Đồng thời, áp lực đang tăng dần lên cho cả hai phía buộc phải thừa nhận và giải quyết vấn đề này khi nhiều chi tiết bị rò rỉ thêm trước công chúng. Chủ tịch Quốc hội Việt Nam Nguyễn Thị Kim Ngân đã đến thăm Trung Quốc từ ngày 8 đến ngày 12 tháng 7, khuyến khích cả Hà Nội và Bắc Kinh chế ngự không gia tăng thêm cuộc khủng hoảng. Nhưng điều đó đang thay đổi, khi Bộ Ngoại giao Việt Nam tại Hà Nội vào ngày 16 tháng 7 đã mập mờ thừa nhận, đưa ra câu trả lời đầu tiên cho những câu hỏi về tình hình đang diễn ra, trong đó nhắc lại quyền chủ quyền của Việt Nam đối với vùng biển và đáy biển của mình, và nhấn mạnh rằng chính quyền Việt Nam đang thực thi các quyền đó.
Dù cho những sự việc này có phát triển theo chiều hướng nào, các hành động của Trung Quốc đối với biển Malayxia lẫn Việt Nam kể từ tháng 5 cho thấy Bắc Kinh ngày càng sẵn sàng sử dụng cách thức cưỡng ép và đe dọa vũ lực để ngăn chặn các hoạt động dầu khí của các nước láng giềng, trong khi chính họ lại đang có hoạt động thăm dò năng lượng tại các vùng biển tranh chấp.
